Rusya: Engelli Çocuklar Şiddet ve İhmale Maruz Kalıyor

 Yurt Sistemini Terk Et, Aile Bakımını Destekle

15 Eylül 2014

(Moskova) – Rusya’daki engelli çocukların yaklaşık yüzde otuzu, şiddet ve ihmale maruz kaldıkları devlet yurtlarında yaşamaktadır. Rusya, devlet gözetimindeki engelli çocukların suistimalinin önüne geçmeli ve bu çocukların, yurt yerine kendi aileleri ile ya da diğer aile ortamları içerisinde yaşamalarına destek sağlamayı ilk önceliği haline getirmelidir.

Doksan üç sayfalık, “Devlet Tarafından Terk: Rus Devlet Yurtlarında Engelli Çocukların Maruz Kaldığı Şiddet, İhmal ve Tecrit” adlı rapor; yurtlarda yaşayan pek çok çocuk ve gencin yurt personelinin suistimaline ve ihmaline uğradığını ve gelişimlerinin gerilediğini ortaya koymuştur. İnsan Hakları İzleme Örgütünün (İHİÖ)  görüşme yaptığı bazı çocuklar; yurt personellerinin kendilerini dövdüğünü, sakinleştirici ilaçlar verdiğini ve kontrol/ceza amaçlı günler, hatta haftalar boyunca Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanelerine yatırdıklarını söylemiş bulunmaktadır.

Avrupa ve Orta Asya İHİÖ araştırma görevlisi ve aynı zamanda bu raporun da yazarı olan Andrea Mazzarino, “Yurtlardaki engelli çocukların uğradığı şiddet ve ihmal; kalp kırıcı, içler acısı” demekte ve “Rus Hükümeti bu durumu önlemek için “sıfır tolerans” politikası geliştirmeli ve bu çocukların aileleri ile birlikte yaşayabilmesi hususundaki programlarını acilen kuvvetlendirmelidir.” diye eklemektedir.

Söz konusu bu rapor; çocuklar, aile üyeleri, avukatlar ve yurt personelleriyle yapılmış iki yüzün üzerinde görüşme ve Rusya’nın bir ucundan bir ucuna on devlet yurduna yapılmış ziyaretler ışığında hazırlanmıştır. Yurtlardaki engelli çocukların çoğunun kendi aileleri vardır. Ancak İHİÖ görüşmeleri neticesinde anlaşılmıştır ki; yurt personelleri ailelerin çocukları ile görüşme konusundaki cesaretini, aileleri ile görüşen ya da başka yollarla irtibat kuran engelli çocukların fazla ilgiye alıştıkları ve şımartıldıkları iddiaları ile kırmaktadır.

Çocuklar ve Çocuk Hakları Aktivistleri, yurt çocuklarının yeterli sağlık hizmeti, beslenme, ilgi ve oyun fırsatlarından yoksun kaldığını ve çok az formal eğitime ulaşabildiklerini belirtmekte. Yurtlardaki personel sayısının yetersizliği kadar mevcut personelin yeterli destek ve hizmetiçi eğitimden yoksun olması da; çocuklara yönelik olumsuz yaklaşımlarındaki temel faktör. Çocuklar, yardıma ihtiyaç duyduklarında ya da bir suiistimali bildirmek istediklerinde yeterli yanıt alamamakta.

Rus devlet yurtlarında ya da koruyucu aile yanında yaşayan çocukların en az yüzde doksan beşi, yaşayan bir ebeveyne sahiptir. Rus Hükümeti, engelli çocuklar da dahil olmak üzere tüm çocukların yurtlara yerleştirilme oranındaki yüksek artışının önüne geçileceği hususunda kamusal bir söz vermiş bulunmaktadır. Fakat hükümet yetkilileri, yurtlardaki engelli çocukların özel durumlarına yeterince odaklanmış değildir.

İHİÖ’nün belgelediği üzere; yurt personellerinin ailelere çocuklarının engellilik durumunun düzelmeyeceği ve onlara kendi imkanları ile bakmalarının mümkün olmadığı yönündeki baskısı neticesinde, çocukların durumu giderek kötüleşmektedir. Rus toplumunun büyük geneline yeterli ve uygun eğitim, rehabilitasyon ve sağlık hizmetlerine erişim, finansal ve diğer devlet yardımı destekleri sağlanması hususlarında sıkıntılar bulunması da; ailelerin engelli çocuklarını yanlarında tutmak ya da yurda yerleştirmek konusundaki kararlarını etkilemektedir.

İHİÖ, yurtlarda en çok engelli çocukların personel tarafınca değersiz görüldüğünü ve sözde “dinlenme odalarında” karyolalara bez parçaları ile bağlanarak tecrite maruz bırakıldığını belgelemiştir. Bu çocukların çoğu, beslenme ve altlarının temizlenmesi dışında ilgiden yoksun kalmaktadır. Bu durumdaki çocukların;  bağlı bulundukları yataklardan ayrılma, diğer çocuklarla iletişim kurma ve dışarı çıkma şansı yok denecek kadar azdır. “Bu dinlenme odası uygulaması ve benzer diğer uygulamalar tecrittir ve sonlandırılmalıdır” demektedir İHİÖ görevlisi.

Mazzarino, dinlenme odalarında bağlanarak tecrit altında tutulan engelli çocukların; fiziksel, duygusal ve entelektüel açıdan çarpıcı bir gerileme gösterdiğini ve bu çocuklar, doğuştan hakları olan uygun gıda sağlık hizmeti ve eğitime kavuşmadığı müddetçe; bu trajik sonun kaçınılmaz olduğunu da sözlerine eklemektedir.

İHİÖ, çocukların potansiyellerinin geliştirilmesi konusunda istek ve çaba gösteren yurt personelleri ile de görüşmeler yapmıştır. Ancak yurt personelleri, yeterli desteğe, şiddet içermeyen disiplin yöntemleri ve çeşitli engellilik tür ve derecelerindeki çocukların ihtiyaç duyduğu gıda ve fiziksel ihtiyaçlar konusunda yeterli eğitime sahip olmadıkları için; çocuklara karşı sıklıkla kabul edilemez biçimde davranmaktadır.

Uluslararası yasalar çerçevesinde Rusya, engelli çocukları her türlü şiddet ve tecritten korumak ve ailelerinden zorla koparılarak yurt ortamlarına getirilmemiş olmalarını sağlamak zorundadır. Yüksek oranda yurda yerleştirilme sorununu ele almak da, Rusya’nın atması gereken adımlar arasındadır ve 2012-2017 yılları arasını kapsayan Ulusal Hareket Stratejisi’nin Çocuk Hakları hususundaki açılımıdır. Ne var ki; bu ve benzeri diğer politikalar, İHİÖ bulgularına göre, engelli çocukların özel ihtiyaçlarına odaklanmamaktadır ve uygulama/izleme amaçlı somut planlara sahip değildir.

Görünen o ki; Rus Hükümeti çocukların yurda yerleştirilme oranının azaltılması konusundaki ihtiyacı kavramıştır ve bu doğrultudaki amacına ulaşabilmek için net/erişilebilir planlara gereksinim duymaktadır. Hükümet; çocukların biyolojik aileleri ile, bu durum mümkün değilse korucu aileler ile ve uygun programlar dahilinde yaşayabilmelerini sağlamak üzere destek vermelidir.

Rusya, engelli çocukların koruyucu ya da evlat edinen ailelerin yanına yerleştirilmesi hususunda federal bir sisteme sahip değil. Ayrıca; bu ailelerdeki ebeveynler, yeterli destek eğitim ve diğer hizmetlere ulaşma imkanlarının sınırlılığı gibi sebeplerle, bulundukları çevrede engelli bir çocuk yetiştirmek konusunda engellerle karşılaştıklarını bildirmektedirler. Devlet yetkililerinin olumsuz yaklaşımlarıyla karşılaştıklarını da eklemektedirler.

İHİÖ, “Rus hükümeti zaman kısıtlı bir plan hazırlamalı ve engelli çocukların yurtlara yerleştirilmelerini sonlandırmalıdır.” demektedir. “Çocukların devlet gözetiminde bakılmaları sadece kısa dönemler için ve sınırlı özel koşullar dahilinde olmalı ve bu süreçte de Uluslararası İnsan Hakları ile uyumlu bir şekilde en iyi hizmetleri almaları sağlanmalıdır. Hükümet ayrıca, ailelere engelli çocuklarını kendi evlerinde büyütebilmeleri hususunda sosyal destek ve hizmet sağlamalıdır.”

Uluslararası ve yerel bağışçılar; engelli çocukların yurt ortamından aile temelli bakım koşullarına aktarılması için yapılacak çalışmalar kadar, bu çocukların, eğitim sağlık vb. gibi hizmetlere kavuşturularak topluma kazandırılmasını da sağlamak üzere, fonlar tahsis etmelidir.

Mazzarino, “Rus Hükümeti ve bağışçılar harekete geçmedikçe; on binlerce Rus çocuk hayatını dört duvar arasında, ailelerinden toplumdan akranlarından izole bir şekilde ve öbür çocuklara sağlanmış bir dizi imkanı kaçırarak yaşamak zorunda kalacaktır.” demektedir.  “Hükümet; bu çocukları yurtlara terk etmektense aileleri ile birlikte yaşamalarını sağlamak konusunda, çok daha fazla şey yapabilme kapasitesine sahiptir.”

(Bu makale, Hayat Sende Gönüllüsü Burçin Aslan tarafından çevrilmiştir. Makalenin orijinaline  aşağıdaki linkten ulaşılabilir. http://www.hrw.org/news/2014/09/15/russia-children-disabilities-face-violence-neglect )