Sosyal Duvarları Yıkalım

Değerli Katılımcılar,

Öncelikle hepinize uzun soluklu bir çalışmanın ürünü olan Sosyal Duvarları Yıkalım projesinin açılış toplantısına geldiğiniz için teşekkür ediyorum. Projenin detayları uzun uzun anlatılacağı için ben sizlere Hayat Sende’yi kısaca anlatmak istiyorum.

Hayat Sende Gençlik Akademisi 2007 yılında Yetiştirme Yurtlarından Ayrılanlar Derneği olarak kurulmuştu. Biz bu derneğin içindeydik. 2012 yılının başında yönetime gidip değişim talebimizi ilettik. Nisan 2012’de de derneğin yönetimini yaş ortalaması 25 olan bir grupla aldık. 

Yola çıktığımızda iyi niyetimizden başka hiçbir şeyimiz yoktu.  Gençliğimize güvendik. İnsan kaynağı kalitemize güvendik. Devlet korumasında yetişenler, toplumun bildiğinin aksine toplum için ekonomik ve sosyal fayda yaratanlardır dedik. Devlet korumasında yetişen gençlere ilişkin olumsuz söylemlerle, haberlerle mücadele edelim dedik. Bu çocuk ve gençlere ilişkin toplumun acıma, merak ve korkuyla karışık olumsuz bakışını tersine çevirelim dedik. Bu olumsuz söylemlerin çocukların bilinçlerini yaraladığını, kendilerini toplumsal hiyerarşinin en altına konumlandırdıklarını tecrübe ettik. Yuva ve yurt kelimesinin içinin boşaltılıp, olumlu anlamlarla tekrar doldurulması gerektiğine inandık. Kısacası, kollektif bilinci dönüştürelim istedik. 

Bu amaç uğruna neler mi yaptık? Yüzlerce kardeşimize eğitimler verdik. Yuvalara, yurtlara giderek Kariyer Şenlikleri düzenledik. Çok kapsamlı bir kurumsallaşma başlattık. Birçok sivil toplum kuruluşuna model olduk. Sabancı Vakfı tarafından Fark Yaratan seçildik. Bilgi Genç Sosyal Girişimci ödülünü aldık. Yüzlerce toplantıya katıldık. Devlet korumasında kalanların sesini yükselttik. Bizleri ötekileştiren bilince karşı, biz de varız dedik. Devletten imtiyaz peşinde koşmadık. Toplumun alanı değil, vereni olalım dedik. 

Geldiğimiz noktada başarıyoruz diyoruz. Hayat Sende’yi ülke çapında marka değeri olan bir sivil toplum kuruluşu yapıyoruz, yapmak istiyoruz. Geride kalan binlerce kardeşimizin bize bakarak kendini özdeşleştirdiği, onlara rol model olduğumuz, hayatlarına ışık tuttuğumuz, özgüven aşıladığımız bireyler olarak hayata atılmalarını istiyoruz. Onlara, hayat, sen onu nereye götürürsen o olacak. İyiye götürmek istersen biz hep yanındayız diyoruz. Kısaca Hayat Sende diyoruz.

Biliyoruz. Çıktığımız yol uzun, ince ve dikenli bir yol. Ama yolumuz diken olsa da biz gül derleyeceğiz. Çünkü biliyoruz. Derlediğimiz gülleri başına taç yapacak binlere kardeşimiz var. Çünkü biliyoruz. HAYAT BİZDE.

İrem'in Çikolata Fabrikası

                Değerli katılımcılar, Sevgili Büyüklerim,

Öncelikle hepinizi Türkiye’nin en büyük ailesi adına en derin saygılarımla selamlıyorum.

Adım İrem Başak Bilgin. 6 yaşında yuvaya gittim. 8 yaşından beri de bakımımı üstlenen koruyucu ailemin yanında kalmaktayım.

Ben hayatın bir çikolata olduğuna inanıyorum. Şimdi sizlere 3 çikolatadan bahsedeceğim. Aynı gökten düşen 3 elma gibi.

İlk çikolatamın adı KORUYUCU AİLEM.

Ben yuvada kalırken, hergün yatağıma yattığımda perdeden sızan ışığa bakar ve bu ışığın birgün beni başka bir hayata ışınlayacağına inanırdım. Koruyucu ailemle bu ışınlanma gerçekleşti. Onlardan bir gün çikolata istemiştim. Büyük büyük çikolatalar getirmişlerdi. Bense PARA ÇİKOLATA İSTİYORUM demiştim. Annem uzun uzun arayıp bulmuştu. O zaman BEN DEĞERLİYİM demiştim. Ve yuvadaki o terkedilmişliğin belini bükmüştük. Sonrada bana koruyucu aile oldular. Beni yelken sporuna yönlendirdiler. 5 yıldır lisanslı yelken sporcusuyum. Kısaca şunu söylemeliyim: Yuvayı da, aile yanında büyümeyi de görmüş birisi olarak çocukların sevgi dolu bir aile yanında büyümesini isterim.

İkinci çikolatamın adı İYİLİK AĞACI

İyilik ağacı projesi, beni buralara kadar sürükleyen, karşınıza çıkaran bir projedir. Ben bu projeyle huzurevindeki yaşlıları ziyaret ediyorum. Onların el emeği, göz nuru ürettiklerini sosyal medya üzerinden satarak yardımcı oluyor, onlarla vakit geçiriyorum. Birgün sosyal medya sayesinde HAYAT SENDE ile tanıştım. Onlarda bana birçok mentörlük desteği verdi ve proje giderek büyümeye başladı. Şimdi huzurevi ziyaretlerinin yanısıra koruyucu aileliğin tanıtılması faaliyetlerini de yapıyorum. Hem yaşlıların hem de çocukların ortak ihtiyaçlarının sevgi olduğuna inanıyorum. Sevgi ve ilgiyle birçok sorunun üstesinden gelineceğini düşünüyorum.

Üçüncü çikolatamın adı ÇOCUK VE MEDYA.

HAYAT SENDE deki büyüklerimin yönlendirmesiyle ÇOCUK VE MEDYA konferansına delege olmak için başvurdum. Yuvada kalan veya koruyucu ailede olan çocuklara karşı medyada ve toplumda olumsuz haberler var. Bunlar bizi rahatsız ediyor ve üzüyor. Çocukları; yuva çocuğu, sokak çocuğu, taş atan çocuk diye ayırmasınlar. Medyadan isteğimiz bizi etiketlemesinler. Bizlere acıyarak bakmasınlar. Bizler sevgi ve güven ortamı sağlandığında başarmaya hazır çocuklarız.

Sözlerimi özetleyerek bitiriyorum. Size 3 çikolatadan bahsettim.

1.       Çikolatam KORUYUCU AİLEMDİ. Ben bu çikolatayı tattım ve tadına bayıldım. Dilerim ki diğer kardeşlerimde bu çikolatayı tatsın.

2.       Çikolatam İYİLİK AĞACIYDI. “Hayat Sende” ise bu çikolatanın adeta fındığıydı fıstığıydı. İsterim ki herkes bu çikolatanın tadına baksın.

3.       Çikolatam ise ÇOCUK VE MEDYA konferansıdır. Bu çikolatayı da şimdi sizlerle birlikte yiyorum.

Hayatınızın da çikolata gibi tatlı olmasını diliyorum. Beni dinlediğiniz için sizlere teşekkür ediyor, saygılar sunuyorum.

Sivil-İz Bırakmak. Ama Nasıl?

Hayat Sende Gençlik Akademisi Derneği, 2007 yılında devlet korumasından ayrılan bir grup idealist genç tarafından kurulmuş olup, sivil toplumda dezavantajlı bir kesim olan devlet korumasında yetişen çocuk ve gençlerin sorunları hakkında farkındalık artırmak, sorunların çözümünde modeller oluşturmak amacıyla çalışmalar yapmaktadır. Bu çalışma, Hayat Sende’nin sivil alanda yaptığı çalışmalarda karşılaştığı sorunları, sivil topluma ilişkin Hayat Sende’nin bakış açısını ele almaktadır.

Öncelikle Türk sivil toplumunun hemen her kesiminde kariyerizm eğilimleri çok baskındır. Sivil oluşumlar yoğun şekilde siyasi bir görüşe angaje olmaktadır. Bu durum, sivil toplumun partilerüstü olması gereken anlayışına ters düşmektedir. Ayrıca, sivil toplum kuruluşları çoğunlukla tek kişiye dayalı yapılar olarak teşekkül etmektedir. Bu haliyle bu oluşumlar ordusuz generallere benzemektedir. Tek kişiye dayalı oluşumlarda sorun hakkında farkındalık oluşturmaya dayalı sivil mantıktan ziyade, birilerinin işini çözmeye dayalı popülizm yaygınlaşmakta ve bu durum gerek kamu gerekse toplumla sağlıklı diyalog kanallarının kurulmasını zorlaştırmaktadır. Bunun yerine, sorun çözücü değil, sorun önleyici mekanizmalara odaklanılması gerekmektedir.

Sivil toplumun diğer bir önemli sıkıntısı da, amaçlarını gerçekleştirmeye yetecek miktarda kaynak geliştirememesidir. En önemli özkaynaklardan olan üye aidatı temelli örgütlenme bilinci çok zayıftır. Bu durum sivil toplum kuruluşlarını dışkaynaklara bağımlı hale getirmektedir. Özellikle son dönemde hızla yaygınlaşan proje mekanizmaları yoluyla kaynak devşirme, sivil toplum kuruluşlarını hedef kitleden ve ana amaçlarından uzaklaştırmaktadır. Bu durum, açık bir şekilde sivil toplumda hibe avcılığının yerleşmesine neden olmuştur. Hibe avcılığıyla etkili bir şekilde mücadele edilebilmesi için ise, sivil topluma yönelik vergi avantajları sağlanması, kendi özkaynaklarını yaratabilmesi, devletin mali despotizminin bu kurumlar üzerinden kalkması gerekmektedir.  

Öte yandan, Türkiye’deki vakıfların büyük çoğunluğunun hak temelli olmaktan ziyade hayır işleri yapmaya odaklandığı görülmektedir. Vakıflar bu amaçlar doğrultusunda bağış toplayabilmektedir. Vakıfların bağış toplayabilmesi, büyük çoğunlukla hak temelli örgütleme yapan derneklere gidecek kaynakları azaltmakta ve bu durumda sivil katılım düşmektedir. Batı ülkelerinde çok yaygın olarak kullanılan belli bir amaca herkesin kaynak aktarması (crowdfunding) ve sosyal girişimleri fonlayan yatırım fonları gibi uygulamalar da yeterince yerleşmiş değildir.

Sivil toplumun diğer bir kronik problemi de, alandaki kurumsal kapasitelerin zayıf olmasıdır. Bu zayıflığı gidermeye yönelik yenilikçi mekanizmalar yoktur. Halbuki sosyal farkındalığı ve insan kaynağı kalitesi yüksek insanların bulunduğu sivil toplumda ağ ilişkileri yoluyla çok kapsamlı bir dönüşüm başlatılabilir. Avrupa Birliği tarafından desteklenen Sivil Toplum Geliştirme Merkezi, Sivil Toplum Kuruluşları Teknik Destek Mekanizması gibi mekanizmalar ülke sivil toplumuna oldukça elitist bir açıdan yaklaşmaktadır. Belirtilen ağ kuruluşlarının aşırı profesyonel ve hedef kitleden uzak olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Kurumsal kapasite bağlamında önemli bir eksiklik de sivil toplum kuruluşlarında planlama anlayışının yetersizliğidir. Bu durum sivil toplum kuruluşlarının vizyon ve misyonlarının belirsiz olmasına neden olmaktadır. Ayrıca, birbirine entegre bir şekilde planlama, programlama, bütçeleme ve raporlama yapılamamaktadır. Zaten sivil topluma ilişkin toplum ve devlet nezdinde varolan güvensizlikle beraber sivil toplum kuruluşlarının şeffaflık yerine içe kapanmayı seçmesi sorunu kronikleştirmekte ve bir kısır döngüye neden olmaktadır. Bu durumun önüne geçilebilmesi için mevzuatta değişiklikler yapılması ve sivil toplum kuruluşlarının bütçelerinin ve faaliyet raporlarının internet sitelerinde yayınlanması sağlanmalıdır. Öte yandan, etkili bir raporlama sisteminin kurulmasının etki analizi ölçümü yapılmasını ve sağlanan sosyal ve çevresel faydayı sağlamada kilit rol oynacağı unutulmamalıdır.

Sivil toplum kuruluşlarının kurumsal kapasitelerine ilişkin bir diğer sorunda, gönüllü yönetimi kapasitelerinin çok az olmasıdır. Gönüllü, bir sivil toplum kuruluşunun toplumla bağ kurduğunu, anlaşıldığını, sahiplenildiğini göstermesi açısından çok önemlidir. Türk sivil toplumu henüz bunu idrak etmekten uzaktadır. Bunun yerine sivil toplum yöneticileri gönüllü bilincinin olmaması, gönüllülerin çabuk sıkılıp yorulduğu gibi söylemleri dile getirmektedir. Bu alanda kapasite geliştirilebilmesi için gönüllü yönetiminin tam zamanlı bir iş olarak aalaşılması, iletişim, koordinasyon ve kaynak geliştirme alanında deneyimli kişilerin bu alanda çalışması gerekmektedir.

Sivil topluma ilişkin bir diğer eksiklik de, kurumsal sosyal sorumluluk (KSS) uygulamalarına ilişkinn standartların yerleşmemesi ve özel sektörün bunu özümseyememesidir. Birçok durumda, sivil toplum kuruluşlarıyla iletişime geçen şirketler orantısız taleplerde bulunmaktadır. Bu durumun önüne geçebilmek için, Batı ülkelerinde olduğu gibi, KSS’den sorumlu en az daire başkanlığı düzeyinde merkezi bir otoritenin teşekkül ettirilmesi gerekmektedir. KSS raporlamalarının halka açık olması da alana ilişkin şeffaflığı artıracaktır.

Türk sivil toplumunda ayrıca, hayır hasenat yaklaşımı çok yaygın şekilde gözlenmektedir. Bu yaklaşım kendisini binaya ve restorasyona bağışta göstermektedir. Bu durum bağışçıların oldukça kolayına gelmektedir. Bu ise, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınması arasındaki farkı açmaktan öteye geçmemektedir. Ülkelerin insan kaynağı kaliteleriyle rekabet ettikleri bir çağda hala binaya bağış yapılması gibi uygulamaların yaygınlığı anlaşılamamaktadır. Eğitime yüzde 100 destek kampanyasında olduğu gibi eğitimden sorumlu Bakanlığın çıkarttığı mevzuatta bile bu durumun yaygın olduğu görülmektedir. Bunun yerine, soyut alanlar olan çevresel ve beşeri kaliteye destek mekanizmalarının ve bilincinin yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Sivil topluma ilişkin diğer bir önemli nokta da, yetenekli, iyi eğitimli, yöneticilik kapasitesini haiz insanların alana yönelmemesidir. Sivil toplumda kariyer olabileceği düşünülmemektedir. Bu kimseler tarafından alana verilebilecek mentörlüğün bile sivil alanda büyük dönüşümler sağlayabileceği aşikardır. Özel Sektör Gönüllüleri Derneği ve SGK Gönüllüleri gibi oluşumların artarak devam etmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bununla birlikte, sivil topluma yönelen kaliteli insan kaynağının iç çekişmelerle uğraşmaması, yıldırılmaması, çay-kahve getir-götür işlerinde kullanılmaması gerekmektedir.

Sivil toplumun sosyal kampanya yönetimi konusunda kapasite geliştirmesi gerekmektedir. Özellikle bu alanda büyük bir eksiklik göze çarpmaktadır. İçinde bulunduğumuz ağ toplumunun nimetlerinden en iyi şekilde yararlanması gereken sivil toplumda buna ilişkin farkındalığın artırılması gerekmektedir. Sosyal ağların bedava olması, etkili sosyal ağ yönetme becerisini edinemeyen sivil toplum yöneticilerinin zaman içinde sosyal medya stresine girerek bu alandan uzaklaşmaları ve sosyal ağ yönetimini beraberinde getirmektedir. Bu alanda yürütülen eğitim  ve kapasite geliştirme çalışmalarının artırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Sonuç olarak, üçüncü sektör olduğu belirtilen, verimlilik çarpanı yüksek olduğuna inanılan, 21. yüzyılda kariyerin ve en etkili öğrenmenin sivil toplumdan geçeceği belirtilen bir alanda Türk sivil toplumu emeklemekten yürümeye geçerken, hala yarım adamın yarım adımlarıyla yol almaktadır. Türk sivil toplumunun hak ettiği şekilde üçüncü sektör olabilmesi için önemli bir paradigma değişikliğine ihtiyaç vardır. Bu çalışma, Hayat Sende Gençlik Akademisi Derneği’nin sivil yolculuğunda karşılaştıkları zorluklar ve edindiği tecrübelere dayanarak hazırlanmış olup, bu paradigma değişikliği arayışlarına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Paradigma değişirse, Türkiye değişir, insan değişir, gezegen değişir. Değiştirmek umuduyla.